Noc Świętojańska w radzyńskiej warowni

Noc Kupały lub kupalnocka – tak nazywano tę noc na Rusi i na wschodnich obszarach Polski. Jedni wywodzili nazwę od Kupały, starosłowiańskiego bóstwa, a inni po prostu od obrzędowego kąpania się w tę noc. Ale od zamierzchłych czasów, kiedy jeszcze nie nazywała się nocą świętojańska, była to noc wyjątkowa, pełna zabaw, śpiewów, śmiechów, ale i ... rozpasania. Tę najkrótszą noc (bo obchodzono ją kiedyś w noc 21 czerwca) wiązano z oczyszczeniem przez wodę i ogień. Główną atrakcją sobótki było rozpalanie ognisk, przy których zbierała się cała ludność wioski czy miasteczka. Tam właśnie odbywały się rozmaite popisy – śpiewano stare pieśni, wygłaszano wiersze i zagadki, panował radosny nastrój, rozbrzmiewały dowcipy, śmiechy, młodzież demonstrowała swą zręczność. Przepasywali się wieńcami z bylicy i skakali przez ognisko, co miało obronić ich przed duchami, żyjącymi wiedźmami i wszelkim nieszczęściem. Całą noc grali muzykanci.

Na wsi polskiej w wigilię świętego Jana (czyli 23 czerwca) po zachodzie słońca, gospodynie i dziewczęta zebrane na łące nad strumieniem, rozpaliwszy kupalnockę, patrzyły czy zebrały się wszystkie, gdyby której nie było uważano ją za czarownicę. Następnie biesiadowały, tańczyły przed ogniem i z każdego gatunku przyniesionych pęków ziół rzucały po gałązce w ogień, wierząc, że dym z tych ziół zabezpieczy je od złego. Powszechnie wierzono, że osobom biorącym udział w sobótkowych zabawach, tańcach i skokach przez ogień nic złego stać się nie może aż do następnego świętego Jana, ale także, że: „kto na sobótce nie będzie, główka go boleć wciąż będzie”.

Do sobótkowych zwyczajów należało też zbieranie ziół do przystrajania domów. Od wieków najbardziej poszukiwanym obrzędowym świętojańskim zielem była bylica. Wierzono, że ma ona właściwości „odbierania jadu złym oczom, napojonym zawiści, zdejmowania zadanych już uroków i leczenia chorób z nasłania diabelskiego”. Zbierano też dziurawiec, koniczynę, krwawnik, miętę, rumianek i kwiat dzikiego bzu. Zioła zerwane w tym czasie miały czarodziejską moc i najsilniejsze właściwości lecznicze.

Tę noc szczególnie upodobały sobie dziewczęta – był to bowiem czas odprawiania wróżb miłosnych. Śpiewając wiły wianki z posiadających cudowną moc ziół. By wróżba się spełniła, musiało być ich siedem, ale jednak największą moc miał wianek uwity z dziewięciu. Potem rzucały je do ognia albo puszczały na wodę. Palenie sobótek było świętem wody i ognia, większe jednak znaczenie przywiązywano do ognia. Dlatego, o czym rzadko się dziś mówi, spalano te wianki które koniecznie musiały zawierać bylicę, a panny które to czyniły musiały wykrzyczeć „niechaj no opuści i tu się spali to wszystko zło co mnie boli”.

Bractwo Rycerskie Zamku Radzyńskiego, które kultywuje wszelakie tradycje i dawne obrzędy nie zapomniało również o nocy świętojańskiej. Zebrali się w murach zamku pokrzyżackiego w Radzyniu Chełmińskim przed zachodem słońca, ubrani w bieli. Chłopcy zajęli się przygotowaniem ogniska, a panny udały się na polanę w poszukiwaniu ziół do wianków. Obowiązkowo wśród zebranych roślin znalazła się wyżej wymieniana bylica, którą wypleciono we wszystkie wianki. Po rozpaleniu ognia dopełniono ceremoniałów wrzucając w ogień wszelakie zioła oraz kawałki jadła, które później przez wszystkich było spożywane. Po tym nastał czas zabawy, wspólnych śpiewów i tańców na około ogniska, a także skoków przez ogień zapewniających dobrobyt na przyszły rok. Na koniec zaś niewiasty wygłaszając słowa: „niechaj no opuści i tu się spali to wszystko zło co mnie boli” wrzuciły wianki swoje w ognisko.

PP